W dniach 20-28. sierpnia 2022r odbyła się XIX Wyprawa Jaskiniowa Medúza na Plateau Đalovica w Czarnogórze. Celami tegorocznej wyprawy, zorganizowanej przez czeskich grotołazów wspólnie z polskimi i serbskimi kolegami, oprócz kontynuacji badań prowadzonych systematycznie w Jaskini Đalovica Pecina, było nurkowanie w Jaskini Juriško Vrelo oraz ukończenie dokumentacji kartograficznej i fotograficznej jaskini Gornji Ponor. Baza wyprawy tradycyjnie mieściła się na końcu wsi Đalovica, tj. około 200m nad dnem kanionu Đalovića klisura, w którym znajdują się otwory do interesujących nas jaskiń. W wyniku 5 dni intensywnych działań, zrealizowaliśmy wszelkie plany i jak to mamy w zwyczaju, osiągnęliśmy nieco więcej!
Ekipa wyprawy, od lewej: Naumowicz P., Ondrouch T., Pyka A., Ondrouchová L., Sirotková B., Celý P., Otevřelová E., Kaman V., Hudy P., Obradović L., Đalović M., Petković M., Pawłowski T., Fryń A., Sirotek J., Ondrouch M., Chmel P., Janíček P. Š., Fryń M. (fot. J. Sirotek)
Logo koszulki Medúza 2022 (autor: J. Sirotek)
Minione wyprawy w głównej mierze zajmowały się bardzo szczegółowym badaniem Jaskini Đalovića Pećina – najdłuższej jaskini Czarnogóry. Efektem prac kartograficznych było wydanie w 2021 roku kompletnego planu jaskini w skali 1:200. Nasza systematyczna eksploracja podwoiła długość znanych ciągów z około 10km w 2003 roku do 19,559km, przy deniwelacji 241m.
Kalibracja DistoX (autor: A. Pyka)
Piękno tej jaskini lokalne władze postanowiły pokazać szerszej publice, rozpoczynając kilka lat temu projekt udostępnienia jej jako atrakcji turystycznej. Szanse na stworzenie turystycznej perełki Czarnogóry zostały bezpowrotnie stracone w wyniku całkowicie nieprzemyślanych prac budowlanych, które doprowadziły do dewastacji jaskini, a lokalny budżet do bankructwa. Jak niszczono unikalny ekosystem i dlaczego nie słuchano argumentów grotołazów opowiemy podczas innej prezentacji, natomiast tutaj pragniemy jedynie fotograficznie nadmienić dlaczego tak bardzo istotna jest ochrona jaskiń przed przypadkowymi „turystami”.
Katastrofalne zniszczenia przyrody kanionu podczas budowy pawilonu wejściowego (fot. J. Sirotek)
Jeden z wielu podpisów pseudoturystów na unikalnej szacie naciekowej (fot. M. Vuković)
Eksploracja nurkowa w Jaskini Juriško Vrelo to kontynuacja badań systemu syfonów wywierzyska o tej samej nazwie, rozpoczętych przez nas w 2006 roku od eksploracji suchych partii jaskini. W 2007r. J. Čermák odkrył 150m podwodnego tunelu osiągając głębokość 50m. Kolejnego roku posunięto eksplorację o dalsze 200m. W 2012r. R. Husák i J. Sirotek przenurkowali cały 1. syfon, odkrywając salę z kominem oraz 2. syfon.
P. Chmel tuż przed zanurzeniem w 1. syfonie (fot. J. Sirotek)
Tegoroczna wyprawa zebrała międzynarodowy zespół nurków wyposażonych w rebreathery, utworzony przez P. Chmela, M. Petkovića i L. Obradovića. Sprzęt niezbędny do nurkowania udało się upchać „jedynie” w 17 worów, w transporcie których brali udział wszyscy uczestnicy wyprawy.
Transport sprzętu nurkowego przez kanion Đalovića klisura (fot. J. Sirotek)
Pierwsze nurkowanie było rozpoznawczo – przygotowawcze, założono nowe linki w 1. syfonie. Podczas drugiego nurkowania skartowano 1. syfon i wyeksplorowano 2. syfon (50m długości, głębokość maksymalna 13,5m), za którym odkryto dalsze 200m korytarza o wysokości 6-18m i szerokości 6-12m a także kolejny, 3. syfon. Podczas finalnego nurkowania rozciągnięto w 3. syfonie 165m nowej linki osiągając przy tym głębokość 67m (637m n.p.m.). Syfon kontynuuje się lecz zaczyna się wznosić. Nurkowania odbyły się z wykorzystaniem rebreatherów oraz skutera.
We wnętrzu 3. syfonu (fot. P. Chmel)
Wszystkie nowo wyeksplorowane partie zostały zmierzone, co dało 675 metry, tym samym całkowita długość jaskini osiągnęła 781m, przy deniwelacji 93m. Nowo odkryty ciąg jaskini Juriško Vrelo jest zdecydowanie interesujący w kontekście jej położenia w kanionie Đalovića względem innych znanych jaskiń. Wydaje się, że podziemna rzeka (Boroštica) nie ma nic wspólnego z jaskiniami Đalovića Pećina i Gornji Ponor i że „przejdzie” pod dnem kanionu w kierunku swoich ponorów na Plateau Pešter. Otwiera to dość duży potencjał dalszych eksploracji w rejonie na północ od znanych jaskiń w Kanionie Đalovića.
Plan i przekrój rozwinięty Jaskini Juriško Vrelo (autorzy: ČSS, Wyprawa Jaskiniowa Medúza)
Równolegle do eksploracji nurkowej, prowadziliśmy prace dokumentacyjne w Jaskini Gornji Ponor. Jaskinia ta została odkryta w 1976 roku i po raz pierwszy szczegółowo opisana przez Đurovića i Lješevića w 1994 roku, jako jeden z trzech ponorów, nieco powyżej otworu Jaskini Đalovića Pećina. Otwór wejściowy położony jest na wysokości 819m n.p.m., a jaskinia zaczyna się pochylnią pokrytą dużymi otoczakami. Wyeksplorowano wtedy zaledwie 35m korytarzy, do głębokości 12,5m. W dokumentacji jaskinia została oznaczona jako górny ponor, które to oznaczenie później przyjęto za nazwę jaskini, mimo że jaskinia ta nie jest w rzeczywistości ponorem. Oczywistym jest, że jaskinię odwiedzali również w latach 80-tych serbscy grotołazi z SOPSB (Speleološki Odsek Planinarskog Saveza Beograda) podczas swoich intensywnych wypraw do Jaskini Đalovića Pećina, ale nie istnieją żadne dostępne dokumenty pokazujące, jak głęboko jaskinia była w tym czasie poznana. W 2004 r. zlokalizowaliśmy wejście, ale nie kontynuowaliśmy eksploracji.
„Tajna” Medúza jest głodna wrażeń! (fot. J. Sirotek)
Kolejną (re)eksplorację jaskini przeprowadzili polscy grotołazi ze Speleoklubu Olkusz podczas swojej przypadkowej wizyty w Kanionie Đalovića w 2011 roku. Jaskinia była prawdopodobnie dalej eksplorowana podczas kolejnych czterech wypraw w latach 2012, 2013 2017 i 2022. Do nazewnictwa jaskini używano kolejno nazw „Zavet ćtanja” i „Nad źródłem 3“. Niestety nigdzie nie można znaleźć żadnych szczegółowych informacji dotyczących tych eksploracji, poza wzmianką w postaci filmu zaprezentowanego na Speleokonfrontacjach w 2017 roku przez A. Ciołkiewicza. Kilkukrotnie kontaktowaliśmy się z eksploratorami, m.in. przedstawiając propozycje współpracy przy naszym długoterminowym, systematycznym projekcie badawczym na tym terenie, niestety nie otrzymaliśmy żadnych odpowiedzi. Stąd postanowiliśmy sami udokumentować jaskinię i przeprowadzić kartowanie, aby mieć wyobrażenie o jej rozpiętości i związku z sąsiadującą Jaskinią Đalovića Pećina.
Kartowanie Jaskini Gornji Ponor, Południowy Korytarz (fot. A. Pyka)
Pierwsza część kartowania odbyła się podczas „covidowej”, czteroosobowej wyprawy w minionym roku, kiedy to zmierzyliśmy i wykonaliśmy podstawową fotodokumentację ok. 1km korytarzy z 2km szacunkowej długości całkowitej. Zaczęliśmy używać innej nazwy – „Jaskinia Tajna“ (Tajna pećina), po pierwsze ze względu na konspiracyjną eksplorację, a po drugie ze względu na fakt iż jaskinia nie jest faktycznym ponorem i jej oryginalna nazwa jest nieco myląca. W tym roku, dzięki silnej ekipie, z której skompletowaliśmy trzy równolegle pracujące zespoły kartograficzne, w ciągu trzech dni zmierzyliśmy ponad 2,7km korytarzy w czterech głównych ciągach jaskini. Korzystaliśmy z przyrządów DistoX i (prawie) niezawodnego 
oprogramowania Qave – serdeczne podziękowania Paulinie Piechowiak za „wyprawowe” poprawki! PocketTopo używaliśmy jedynie w celu codziennej kalibracji przyrządów – nasza ekipa bardzo dużą wagę przykłada do jakości pomiarów a zarazem precyzji finalnego planu. Efektem prac było utworzenie w Therionie szczegółowego planu jaskini w skali 1:200.
Plan Jaskini Gornji Ponor (autorzy: ČSS, Wyprawa Jaskiniowa Medúza)
Dokumentację fotograficzną przeprowadziły dwa zespoły, które przez dwa dni zajmowały się wyłącznie tym zadaniem. Uzyskaliśmy setki zdjęć, obecnie trwa ich obróbka ale część z nich możemy zaprezentować już teraz.
Górny Korytarz, Jaskinia Gornji Ponor (fot. P. Š. Janíček)
Górny Korytarz, Jaskinia Gornji Ponor (fot. P. Š. Janíček)
Trawers jeziora, Korytarz Północny, Jaskinia Gornji Ponor (fot. J. Sirotek)
Kartowanie wpław, Korytarz Północny, Jaskinia Gornji Ponor (fot. J. Sirotek)
Wspólna fotka przed rozejściem się do zaplanowanych zadań, Sala ZF, Jaskinia Gornji Ponor (fot. P. Š. Janíček)
Morfologia jaskini jest bardzo podobna do partii dolnego i środkowego piętra Jaskini Đalovića Pećina. Otwór wejściowy położony jest na wysokości 819m n.p.m., jaskinia zaczyna się pochylnią pokrytą dużymi otoczakami. Dalej, kontynuuje się systemem bardzo małych wąskich korozyjnych korytarzyków, a następnie po 300m otwiera się do dużego korytarza. System korytarzy jaskini formuje się w czterech głównych kierunkach niemniej najbardziej istotna eksploracyjnie odnoga jaskini (Południowy Korytarz) prowadzi na poziomie 860–865m n.p.m. przez na 300m na południe, w kierunku Jaskini Đalovića Pećina. Korytarz ten, zdobiony ładną szatą naciekową, ma charakter zbliżony do korytarzy Kristalni, Ružin i Blatni Kanal Jaskini Đalovića Pećina, które są położone o ok. 30–50m wyżej. Korytarz kończy się bardzo błotnistym przełazem z drobną gliną, z wyraźnym przewiewem powietrza. Minimalna pozioma odległość osiągniętego punktu końcowego w stosunki do Jaskini Đalovića Pećina wynosi ok. 300m.
Całkowita długość zbadanej przez nas Jaskini Gornji Ponor wynosi 2933m przy deniwelacji 78m. Jest jeszcze wiele miejsc możliwych kontynuacji, czy to w wąskich, błotnistych przełazach, czy też kominach, których jeszcze nie wywspinano. Do zaplanowania dalszej eksploracji niezbędne będzie wykonanie przynajmniej podstawowej analizy geologiczno-geomorfologicznej wyeksplorowanej jaskini.
Stalaktyty rurkowe, Jaskinia Gornji Ponor (fot. T. Pawłowski)
Heliktyty, Jaskinia Gornji Ponor (fot. T. Pawłowski)
Kryształy, Jaskinia Gornji Ponor (fot. T. Pawłowski)
Każda wyprawa ma swój koniec, lecz już podczas powrotu, w myślach każdego z nas przewijają się plany na przyszłość. Chcielibyśmy zakończyć, rozpoczęte prace kartograficzne we wszystkich pozostałych, znanych jaskiniach zarówno w kanionie, jak i na plateau, wraz z podstawowym kartowaniem geologicznym, aby lepiej zrozumieć warunki hydrologiczno-geologiczne tego regionu. Podziemny bieg Jaskini Juriško Vrelo pozwala przypuszczać, że istnieje inny, duży system jaskiniowy, położony na północ od już zbadanych jaskiń. Chcielibyśmy również kontynuować eksplorację nurkową na końcu Jaskini Juriško Vrelo, niemniej będzie to duże wyzwanie. Z pewnością chcemy wrócić też do Jaskini Gornji Ponor, aby sprawdzić wszystkie znaki zapytania, wskazane na naszym planie.
Mapa poglądowa położenia trzech jaskiń, mapa podstawowa GoogleEarth (autorzy: ČSS, Wyprawa Jaskiniowa Medúza)
Jako kierownik wyprawy Medúza 2022, chciałbym podziękować wszystkim uczestnikom za ogromną pracę wykonaną w jaskiniach, przez 5 intensywnych dni działań. Chcielibyśmy również wspólnie podziękować Izudinowi Gušmirovićowi i Mito Đalovićowi i jego rodzinie za lokalne wsparcie.
Wyprawę współtworzyli: Petr Celý, Aleksandra Fryń, Maciej Fryń, Petr Šimon Janíček, Vít Kaman, Martin Ondrouch, Tomáš Ondrouch, Ludmila Ondrouchová, Ema Otevřelová, Adam Pyka, Barbora Sirotková, Jan Sirotek (kierownik) – ZO ČSS 6-25 Pustý žleb; Petr Chmel – ZO ČSS 1-10 Speleoaquanaut; Lazar Obradović, Matija Petković – Estavela Valjevo, Serbia; Tomasz Pawłowski – STJ KW Kraków, PZA; Przemysław Hudy, Piotr Naumowicz – niezrzeszony.
Zachęcamy do zapoznania się z artykułem, który już niebawem ukaże się w czasopiśmie „Jaskinie”, zawierającym szczegółowe informacje o tegorocznej wyprawie, plany i opisy badanych jaskiń oraz spis literatury. Nie zabraknie również pięknych zdjęć autorstwa naszych klubowych fotografów!
Jan Sirotek, Adam Pyka
